Maar liefst 60 bezoekers wilden horen wat Marc Siepman te vertellen heeft tijdens de Noordelijke Zadenmarkt afgelopen zaterdag. Hij vertelt over de bodem als complex systeem.
De bodem is een complex systeem. Complex is iets anders dan gecompliceerd. Een vliegtuig is gecompliceerd, die kun je uit elkaar halen en als je er verstand van hebt kun je die er ook weer in elkaar zetten. Een vogel kun je niet uit elkaar halen en weer in elkaar zetten. Complex, dat is ook zo met de bodem. Helaas worden veel problemen veroorzaakt door hun oplossingen. De bodem kan je ook niet zomaar uit elkaar halen. We hebben planten nodig om de bodem gezond te houden, fotosynthese. 82% van de biomassa is daartoe in staat, de rest kan dat niet. Ongeveer 96% van de biomassa komt uit 02, h20 en co2, maar 4 % komt uit de bodem. De biomassa voegen planten toe aan het systeem en daarom voegen ze ook energie toe. Exudaten zijn worteluitscheidingen, suikers en eiwitten. Bacteriën zijn cruciaal voor onze gezondheid. Wat hebben bacteriën nodig, water, zuurstof en energie. Als je bacteriën weghaalt uit de bodem krijg je problemen.Als ik alle boeken en documenten over de bodem lees, is er eigenlijk één oplossing voor alles:
Heb je een probleem, voeg organisch materiaal toe.
Organisch materiaal wordt geproduceerd door planten, bacteriën en algen. Niet door ons. Wij kunnen niet fotosynthesen. Misschien in de toekomst. Er is wel een zeeslak die dat kan, die houdt algen 9 maanden in zijn lijf. Bacteriën zitten in de bodem, ik kan daar geen cijfers uitdrukken, het gaat om ontelbare hoeveelheden. Bacteriën dienen ook als voedsel voor andere dieren, zoals voor de Amoebe, pantoffeldiertjes en trilhaardiertjes.
De structuur in de bodem is een hele belangrijke eigenschap. De verhoudingen moeten goed zijn, want anders heb je geen gezonde bodem. Bacteriën produceren slijm, tussen de kruimels zit ruimte. In de grote poriën zit lucht en in de kleine poriën zit water. Als er niet genoeg organisch materiaal is, is er geen genoeg ruimte voor water en lucht.
Vraag uit de zaal: “Wat is organisch materiaal?” Alles wat leeft, wat heeft geleefd en de uitwerpselen daarvan. Boeren strijden tegen de successie, dat doe je met ploegen. Bodembewerking beschadigt de schimmels. Pioniersplanten produceren veel zaden, groeien snel om de bodem zo snel mogelijk te bedekken. Wij noemen die planten onkruid. Wat is onkruid? Dat wordt vaak gedefinieerd als planten die opkomen op de plek opkomt waar je hem niet wilt hebben. Beter is om alles te omarmen. Pioniersgewassen veranderen in meerjarigen en grassen. Dan komen de struiken, dan komen de pioniersbomen, bijvoorbeeld de berk, en de ecologische waarde van de berk is dat hij na zo’n 80 jaar omvalt. En daarna komen de zogenaamde climaxbomen, dat is niet een lineair proces. Er zit heel veel informatie in de planten die ergens groeien, daarin kun je de eigenschappen van de bodem aflezen.
Je kunt organisch materiaal toevoegen, bijvoorbeeld met houtsnippers. Het beste is om de successie te laten plaatsvinden wanneer de boom er al staat. Het onkruid moet blijven staan.
Fruitbomen zijn kortlevende boompjes, die hebben vaak veel ziektes, maar als je onder die fruitbomen het onkruid laat woekeren, dan hebben die bomen veel minder last van ziektes. Onze drang naar controle en netheid, maken de bomen ziek. Deel van de rode bessen bij Wouter van Eck, ene kant wel vrijgemaakt van onkruid, andere kant niet. Maar bessenstruiken zijn schaduwplanten, dus als er meer onkruid staat, is de opbrengst van de bessen hoger!
Schimmels zijn heel erg belangrijk, miccorrhiza, die zitten om de plant heen, om de wortels. Vroeger dachten we dat de schimmels de planten ziek zouden maken, maar nu weten we beter en weten we dat heel veel planten niet kunnen leven zonder schimmels. Hoe meer de wortels beschimmeld zijn, hoe beter het is omdat die de planten beschermen van nematoden. Want die wil de plant binnendringen en moet eerst door de schimmel heen. Daarnaast stimuleren schimmels wortelgroei. Er zijn ontzettend veel voordelen door de schimmels. De berk gaat de symbiose aan met de vliegenzwam. Die paddenstoel zie je ook bij andere bomen, die gaat met heel veel verschillende bomen de symbiose aan. Andere zijn weer heel specifiek, die werken maar met één of een paar samen, anderen met heel veel. Bomen kunnen gaan samenwerken ook al zijn ze niet van dezelfde soort, beuken die samenwerken met Douglas sparren door die schimmel. In de zomer, als de berk wel blaadjes heeft, geeft die koolstof aan de spar en in de winter kan het andersom. In de laatste tijd zien we vaak dat bomen ziek worden, bijvoorbeeld als er tondel zwam op komt, het probleem ligt dan diep omdat de boom is ziek geworden en vaak hebben wij dat gedaan. Wij halen de blaadjes weg, als je die blaadjes weghaalt, dan verzwakt de boom en gaat hij uiteindelijk dood. Dat is ook goed, omdat die zwammen de zwakkeren eruit halen en de sterken laat staan.
Wij vinden het leuk om in de bodem te graven. Ik zeg niet dat je nooit mag spitten. Soms heeft de bodem een kickstarter nodig om aan de praat te raken. In de regel richt je meer schade aan dan dat je goed doet. Omdat de regen erop neerslaat. Eigenlijk is de bodem een soort stad, met een rioleringsnetwerk en wegen. De bodem heeft voedsel en rust nodig.Een kale bodem, daar slaat het water een krater in. Als de bodem bedekt is met organisch materiaal, dan slaat het water daarop neer. Wanneer de bodem bedekt is met levende grasmat, dan zuivert de bodem het water.
Vraag uit de zaal: “Stel je hebt een moestuin, waar je niet alleen gras wilt, wat kun je dan doen?”
Het aanplanten van verschillende soorten planten, met verschillende soorten wortels, een combinatie van zoveel mogelijk verschillende planten, worteldieptes, wortelbreedtes en hoogtes etc. Daarnaast kun je leren waarderen wat er spontaan opkomt. Sommige planten die vanzelf opkomen hebben een gigantische waarde, of je kunt ze eten. Een man heeft heel veel heermoes in de tuin, je moet ermee leren leven. Dat geldt voor heel veel planten.
Eigenlijk willen we dat de bodems zelfvoorzienend worden en niet te veel stikstof toevoegen. Blaadjes hebben een hele goede functie, water slaat minder hard neer, bodem bevriest minder snel, er leeft van alles in. Wormen zijn heel belangrijk, die kunnen alleen bestaan in een bodem waar een strooisellaag is. Blaadjes laten liggen werkt heel goed, 40 % minder slakken. De wormen trekken de blaadjes de grond in, die helpen voor de doorlaatbaarheid van de grond. En ze zijn belangrijk voedsel voor de vogeltjes, hoe meer bodemleven, hoe beter. Ik wil nog iets vertellen over nematoden. Wij zijn geneigd om alles dood te maken. Wij zijn vaak bezig met het verstoren van de balans, en elke keer als we dat doen krijgen we nieuwe problemen. Het beste is om de bodem met rust te laten. Sommige planten komen op als er iets met de bodem is, bijvoorbeeld als er weinig calcium in de bodem is, paardenbloem haalt de calcium op met diepe penwortels halen ze de calcium uit de grond, kan wel 20 jaar duren voordat het calcium weer op peil is. Brandnetel ook, is ook een waardplant van heel veel insecten en vlinders. Onkruid is vaak heel waardevol.
Als je slakken bestrijdt, krijg je nog meer last van slakken. Slakken leggen zes keer per jaar, 100 tot 200 eitjes. Wij denken dat als je slakken doodmaakt dat er dan minder slakken komen. Er zijn grenzen aan groei, ze worden opgegeten door beestjes, kevers, kikkers, spinnen, egels, vogels. Heel veel beesten eten slakken, ze zijn belangrijk, ze houden mekaar in balans. Zodra je de slakken gaat bestrijden, heb je even minder slakken, maar krijg je ook minder roofdieren. Dan krijg je onbalans. Die gaat de planten opeten. Dan hongersnood onder de slakken wat leidt tot een neergaande spiraal.
